Antoni Stolpe

Antoni Stolpe / źródło: Wikimedia Commons

UTWORY KAMERALNE

UTWORY NA FORTEPIAN

(23.05.1851 – 7.09.1872) pianista i kompozytor urodzony w Puławach, zmarły w Meranie (obecnie Merano, Włochy). Pochodził z rodziny o tradycjach muzycznych. Jego dziadek, Alojzy (zm. 1824), był profesorem fortepianu w Instytucie Muzyki i Deklamacji w Warszawie oraz kompozytorem licznych polonezów. Ojciec, Edward (1812-74) - uczeń Józefa Elsnera w Szkole Głównej Muzyki i szkolny kolega Fryderyka Chopina, pracował jako nauczyciel muzyki w Instytucie Aleksandryjskim Wychowania Panien w Warszawie, a następnie w Puławach, a potem uczył gry na fortepianie w warszawskim Instytucie Muzyki. Matka, Marianna, z domu Turowska, była śpiewaczką i wychowanką przyoperowej szkoły śpiewu Karola Kurpińskiego.

Pierwszych lekcji muzyki udzielał mu ojciec. Od 1862 roku kształcił się w Instytucie Muzycznym w Warszawie, gdzie harmonii i kontrapunktu uczyli go m.in. August Freyer i Stanisław Moniuszko. Naukę w Instytucie zakończył po pięciu latach, otrzymując wielką nagrodę z fortepianu i pierwszą nagrodę z kontrapunktu.

Jako pianista i kompozytor zadebiutował 17 lipca 1867 roku w Resursie Obywatelskiej na koncercie nagrodzonych uczniów warszawskiej uczelni. Wykonał wówczas jedną z etiud Chopina i swojego autorstwa „Mazurek h-moll". Edukację, zarówno w zakresie gry na fortepianie, jak i kompozycji, planował kontynuować w Berlinie. Aby zdobyć na ten cel konieczne środki finansowe, zorganizował trzy koncerty kompozytorskie w salach fabryki fortepianów Hoffera i Resursy Obywatelskiej: 22 marca i 11 grudnia 1868 roku oraz 14 maja 1869 roku, podczas których wystąpił w roli kompozytora, dyrygenta i pianisty. W ich programie znalazło się w sumie czternaście jego utworów - orkiestrowych („Uwertura koncertowa”, „Wielki marsz 'Hommage à Mendelssohn'"), kameralnych („Sextuor e-moll", „Scène dramatique" na wiolonczelę z towarzyszeniem kwintetu smyczkowego, „Trio" na fortepian, skrzypce i wiolonczelę), fortepianowych (etiudy) i wokalnych („Śpiew" na tenor i orkiestrę do słów Victora Hugo, „Ave Maria" na kontralt z towarzyszeniem kwintetu smyczkowego). Zestawione one zostały z kompozycjami Fryderyka Chopina, Franciszka Liszta, Giacomo Meyerbeera, Karola Kurpińskiego i Zygmunta Noskowskiego. Koncerty spotkały się z entuzjastycznym przyjęciem zarówno publiczności, jako i krytyków (Adam Münchheimer, Jan Kleczyński).

W czerwcu 1869 roku wyjechał do Berlina, gdzie pobierał prywatne lekcje kompozycji u Fryderyka Kiela, a gry na fortepianie uczył się w Neue Akademie der Tonkunst pod kierunkiem Theodora Kullaka, który po pół roku nauki - zachwycony jego umiejętnościami pianistycznymi - zaproponował mu objęcie klasy fortepianu.

Błyskotliwie rozpoczynającą się karierę Stolpego przerwała choroba. Po wyjściu z wieczornego koncertu muzyki Ryszarda Wagnera przeziębił się i dostał zapalenia płuc, które z kolei przerodziło się w gruźlicę. Po powrocie do Warszawy kontynuował leczenie. Wyjechał także na kurację do znanych uzdrowisk - Salzbrunnu (obecnie Szczawno-Zdrój) i Merano we Włoszech. Zmarł przedwcześnie w wieku 21 lat. Obszerny tekst wspominający zmarłego opublikował Zygmunt Noskowski na łamach „Tygodnika Ilustrowanego" (1872 nr 249).

Antoni Stolpe uznawany był zarówno za życia (Jan Kleczyński, W. Górski), jak i jeszcze na początku XX wieku (Władysław Żeleński, Zygmunt Noskowski) za jednego z najwybitniejszych kompozytorów i pianistów, jacy pojawili się na polskiej ziemi od czasów Fryderyka Chopina. W ciągu krótkiego życia stworzył kilkadziesiąt utworów, zróżnicowanych pod względem rozmiarów i obsady wykonawczej (pierwsze jego zachowane kompozycje pochodzą z czasów szkolnych, m.in. "O salutaris Hostia" na chór mieszany, kwintet smyczkowy i organy [1866], dedykowana Instytutowi Muzycznemu w Warszawie). Jednak w XIX wieku drukiem ukazał się zaledwie jeden utwór - „Sonata fortepianowa d-moll", jedna z ostatnich jego kompozycji, powstała po ukończeniu studiów w Berlinie. Już po śmierci kompozytora, w 1875 roku, wykonał ją z sukcesem w Warszawie Józef Wieniawski, a także przyczynił się do jej opublikowania rok później przez Warszawskie Towarzystwo Muzyczne. Współcześnie utwór ukazał się w 1957 roku nakładem Polskiego Wydawnictwa Muzycznego w opracowaniu Marii Wiłkomirskiej, opatrzony komentarzem Teresy Chylińskiej.

Pozostały dorobek kompozytorski Stolpego, obejmujący około sześćdziesiąt utworów, aż do końca XX wieku pozostał w zapomnieniu. Dopiero w ostatnich latach staraniem prof. Andrzeja Wróbla i zespołu Camerata Vistula oraz Fundacji Pro Musica Camerata działającej przy Warszawskiej Operze Kameralnej przywracana jest pamięć o kompozytorze i publikowane są jego utwory. Włączone zostały do programów kolejnych Festiwali Polskiej Muzyki Kameralnej w Warszawie. W 2011 roku dzieła Stolpego objęte zostały programem „Nowe interpretacje", ogłoszonym przez Instytut Muzyki i Tańca. Jego efektem była m.in. pierwsza edycja Festiwalu Muzyki Antoniego Stolpe, który odbył się w Kaliszu w dniach 10-13 listopada 2011.

Nagrania zachowanych utworów kompozytora ukazały się na płytach Fundacji Pro Musica Camerata w trzyczęściowej serii „Antoni Stolpe -Opera omnia". Na pierwszej znalazły się cztery kompozycje - „Sextuor e-moll”, „Wariacje na kwartet smyczkowy”, „Scène dramatique” oraz „Romance” (duettino), a na drugim dwupłytowym albumie - utwory fortepianowe („Sonaty” d-moll i a-moll, „Wariacje d-moll”oraz kilka mniejszych). Trzeci wolumin jest w przygotowaniu. Fundacja opublikowała również kilka partytur Stolpego.

Źródło biogramu: www.culture.pl, Anna Iwanicka-Nijakowska, listopad 2011.