Józef Ksawery Elsner

Józef Elsner (portret), autor-grafik: Maksymilian Fajans (1827-1890) / domena publiczna; źródło: Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa

UTWORY KAMERALNE

UTWORY NA FORTEPIAN

(1.06.1769 – 18.04.1854) kompozytor, dyrygent i pedagog. Urodzony w Grodkowie na Opolszczyźnie, zmarły w Elsnerowie pod Warszawą. W latach 1774-81 uczęszczał w Grodkowie do szkoły powszechnej, a także śpiewał w chórze kościelnym. Od 1781 uczył się w szkole prowadzonej przy klasztorze dominikanów, następnie w jezuickim Gimnazjum św. Macieja we Wrocławiu. Śpiewał w chórze klasztornym i uczęszczał na lekcje gry na skrzypcach oraz basu cyfrowanego. W 1782 w kościele św. Wojciecha we Wrocławiu został wykonany jego motet Ave Maria gratiae plena na dwa głosy solowe z towarzyszeniem instrumentów. W 1786 rozpoczął studia teologiczne na Uniwersytecie we Wrocławiu, które po krótkim czasie zamienił na lekarskie. Jesienią 1789 wyjechał do Wiednia z zamiarem dalszego studiowania medycyny. Dwuletni pobyt w Wiedniu, naznaczony ciężką chorobą, zaowocował powrotem do zawodu muzyka. Jesienią 1791 przeniósł się do Brna, gdzie pracował jako skrzypek w orkiestrze teatralnej. Wiosną 1792 udał się do Lwowa i objął stanowisko dyrygenta w teatrze cesarsko-królewskim, na którym pozostał do 1795. W tym czasie wystawił w nim dwie swoje opery do tekstów niemieckich: Die seltenen Brüder i Der verkleidete Sultan. W 1795 prowadzenie teatru objął Wojciech Bogusławski, zaś Elsner został jego współpracownikiem. Zajął się także udzielaniem prywatnych lekcji oraz zorganizował Akademię Muzyczną, która miała na celu zrzeszenie muzyków i miłośników muzyki oraz działalność koncertową. Koncerty Akademii odbywały się co tydzień, a na ich program składały się symfonie (m.in. Josepha Haydna, Wolfganga Amadeusa Mozarta, Pavela Vranicky'ego i własne Elsnera), koncerty na instrumenty solowe oraz muzyka wokalna.

Latem 1799 Elsner przeniósł się ze Lwowa do Warszawy, gdzie osiadł na stałe. Od 1799 do 1824 prowadził operę w Teatrze Narodowym, wzbogacając jej repertuar własnymi dziełami (30 oper i 2 balety). W latach 1802-06 prowadził własną sztycharnię nut i systematycznie przygotowywał zbiory utworów wydawane od 1803 do 1805 pod tytułem "Wybór pięknych dzieł muzycznych i pieśni polskich" (łącznie ukazały się 24 zeszyty). W 1805 odbył podróż artystyczną do Niemiec i Francji. Nawiązał kontakty z muzykami i firmami wydawniczymi Francji, Niemiec i Austrii, dzięki czemu kilka jego utworów ukazało się drukiem w Lipsku i Paryżu. W tym samym roku został członkiem Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W latach 1805-06 udzielał się w Resursie Muzycznej, głównie przy organizowaniu koncertów symfonicznych. Od 1802 do 1825 pisał recenzje i artykuły do polskich czasopism, a w latach 1811-19 także do lipskiej "Allgemeine Musikalische Zeitung", poświęcając je głównie współczesnym kompozytorom polskim oraz życiu muzycznemu Warszawy. W 1814 założył Towarzystwo Muzyki Religijnej i Narodowej, które miało za zadanie organizowanie koncertów, kształcenie nowych kadr nauczycieli muzyki, organistów, śpiewaków i muzyków.

Jednocześnie sam prowadził działalność pedagogiczną - w latach 1814-17 uczył w Szkole Dramatycznej Bogusławskiego, potem wykładał teorię i kompozycję w kierowanych przez siebie szkołach: w latach 1817-21 w Szkole Elementarnej Muzyki i Sztuki Dramatycznej, w latach 1821-26 w Instytucie Muzyki i Deklamacji, w latach 1826-31 w Szkole Głównej Muzyki (tu wykształcił wielu polskich kompozytorów, wśród nich Fryderyka Chopina, o którym napisał na świadectwie szkolnym: "szczególna zdatność, geniusz muzyczny"). Uczył również - od 1835 do 1839 - w Szkole Śpiewu przy Teatrze Wielkim, a następnie w Instytucie Guwernantek.

Józef Elsner był członkiem honorowym wielu towarzystw muzycznych w kraju (m.in. Krakowskiego Towarzystwa Przyjaciół Muzyki) oraz lipskiego Musikverein der Universitätskirche St. Pauli. Był też członkiem masonerii - w 1814 został namiestnikiem katedry w loży Świątyni Stałości, w 1820 członkiem najwyższej kapituły, w 1821 mistrzem katedry. Za zasługi na polu muzyki został odznaczony w 1823 Orderem Św. Stanisława. Na jego cześć zostały wybite 3 medale.